Szpital na Arkońskiej (1)

Zakończenie II wojny światowej związane było z intensywnym przemieszczaniem się ludności. Migracja wielu narodowości ( przeważali Niemcy i Polacy) była przyczyną szerzenia się wielu chorób, szczególnie zakaźnych. Z tą mnogością zachorowań nie mogły sobie poradzić szpitale wojskowe. W maju 1945 r. grupa lekarzy postanowiła znaleźć dogodne miejsce na szpital zakaźny. Zwrócili się oni do władz wojskowych Szczecina o przydzielenie na ten cel poniemieckich koszar przy ul. Mickiewicza (Żołnierskiej). Nie uzyskano zgody. Władze wojskowe, na przyszły szpital zakaźny, wskazały zespół budynków przy ul. Arkońskiej 4, na terenach Niemierzyna. Budynki te zostały wybudowane w latach 1938-1940 jako dom starców (Altersheim), po podjętej decyzji na początku lat 30. XX w. o powiększeniu zakładu opiekuńczego „Kückenmühleranstalten”.

Niemierzyn (Nemitz) – wieś podmiejska Szczecina, należąca od XIII w. do miasta. W późniejszych latach część wsi należała do kapituły kamieńskiej, osadziła ona tu swego sołtysa Konrada Barfussa i traktowała swą część jako lenno. W 1335 r. biskup kamieński Fryderyk oraz kapituła katedry kamieńskiej oddaje swe lenno za 850 grzywien Janowi z Polic (Johann v. Pölitz) mieszczaninowi szczecińskiemu (wieś Niemierzyn wraz z trzema młynami nad strumieniem Warszewiec). W 1355 r. książę Barnim III wykupił od biskupa kamieńskiego młyny nad potokiem. W czasie panowania szwedzkiego, w 1642 r. miasto reklamowało swe prawa do młynów i uzyskały je od Krystyny – królowej szwedzkiej, wraz z prawem zagospodarowania ziem, zniszczonych w okresie wojny trzydziestoletniej a leżących odłogiem. W połowie XVIII w. szczeciński kupiec H. Otto kupił od miasta za 700 talarów pola na Niemierzynie i założył na nich park, który w ostatnim ćwierćwieczu osiemnastego stulecia stał się posiadłością szczecińskiego kupca pochodzenia holenderskiego G. C. Velthusena. Na początku dziewiętnastego stulecia Niemierzyn był niewielką wioską, składała się ona z 6 gospodarstw, 2 zagrodników i 1 komornika. W II połowie XIX w. gospodarstw chłopskich już nie było, mieszkało 13 właścicieli małych działek i 12 zagrodników. Gleba na terenie wsi była średniej jakości, przeważała gleba piaszczysta. Łąki należące do wsi były podmokłe, spore pokłady torfu nie były eksploatowane, gdyż torf był bardzo mokry. W 1821 r. nastąpiła regulacja własnościowa. Miasto Szczecin sprzedało część swoich posiadłości mieszkańcom wsi, część przeznaczono na powiększenie lasu należącego do Osowa, część stanowił folwark. W 1862 r. na terenach Niemierzyna mieszkało 145 rodzin tj. ok. 700 osób. Tych 145 rodzin mieszkało w 34 domach. W II poł. XIX w. na terenach Niemierzyna założono zakład opiekuńczy dla niepełnosprawnych umysłowo dzieci. W ostatnich latach XIX wieku Niemierzyn zatraca charakter wiejski a przybrał charakter podmiejski, wzdłuż Eckebergstrasse (Arkońskiej) wybudowano kamienice. Po zmianie granic administracyjnych Szczecina w 1900 r., Niemierzyn stał się dzielnicą miasta. W 1901 r. została uruchomiona pierwsza linia autobusowa w Szczecinie, od Eckbergstr. do Glambecksee (jezioro Głębokie). Niestety działała krótko, gdyż nie miała powiązania z siecią tramwajową. Była to linia typowo rekreacyjna, mająca na celu dowóz mieszkańców na kąpieliska. Dojazd do Niemierzyna od 1897 r. zapewniała linia tramwajowa kończąca się koło cmentarza przy Nemitzerstr. (Niemierzyńska), a od roku 1907, jako linia nr 3 (w 1905 r. otrzymała numer) kończyła się tuż za zabudowaniami lokalu „Johanisthal”. Od 25 listopada 1912 r. linia tramwajowa została przedłużona do Eckerberger Wald (Las Arkoński).
Z działań ostatniej wojny Niemierzyn wyszedł obronną ręką. Najwięcej szkód poniósł w okresie końca wojny i początku okresu powojennego (szabrownictwo niezamieszkałych budynków).

Historia zakładów opiekuńczych na terenie Niemierzyna, zaczęła się od momentu odkupienia młyna „Kückenmühle” nad potokiem Warszewiec (Kückenmühlbach). Nazwa „Kückenmühle” wywodzi się prawdopodobnie od powinności młynarza (np. daniny z kur świeżych lub wędzonych).

W połowie XIX wieku, jednym z istotnych i nierozwiązanym problemem socjalnym prowincji pomorskiej, był problem opieki socjalnej nad niepełnosprawnymi umysłowo dziećmi. Liczbę tych dzieci szacowano na ok. 4 000. W 1860 r., pod patronatem prowincji pomorskiej, powołano towarzystwo, którego celem statutowym było zapewnienie opieki nad małoletnimi z zaburzeniami umysłowymi. Z tym towarzystwem bliską współpracę podjął Gustav Jahn, dyrektor Züllchower Anstalten (zakładu opiekuńczego Żelechowej). To on był inicjatorem zakupu starego młyna „Kückenmühle” wraz z przynależnymi terenem o powierzchni ok. 18 mórg (łąki, pola, ogrody). Gustav Jahn podjął osobiste ryzyko, 1 kwietnia 1863 r. nabył młyn na swe nazwisko i osobistą odpowiedzialność. Transakcja opiewała na kwotę ok. 8 tys. talarów. Wpływ na decyzję nabycia tych nieruchomości pod przyszły zakład opiekuńczy, miały jego walory naturalne, położenie wśród zieleni, korzystny mikroklimat jak w miarę żyzna gleba.

Po sfinalizowaniu transakcji, przystąpiono do prac adaptacyjnych istniejących budynków. Koszt realizacji tych prac wyniósł ok. 7800 talarów. Autorem projektu przebudowy i rozbudowy był tajny radca rządowy dr Wehrmann.

Zakład otwarto w październiku 1863 r., uroczyste poświęcenie nastąpiło 14 października 1863 r. Pierwszym przełożonym (kierownikiem) został nauczyciel Barthold. Z początku opiekę znalazło kilku chłopców, w 1865 r. liczba wychowanków wzrosła do 75.

W 1877 r. przełożonym zakładu opiekuńczego „Kückenmühle” został wybrany pastor Wilhelm Barnhard (5 X 1843 – 26 V 1909). Wcześniej, od 1872 r. W. Barnhard był pastorem w zakładzie karnym w Nowogardzie (Naugard), a od 1875 r. pastorem w Trzebieszewie (Tribsow) koło Kamienia Pomorskiego. Funkcję dyrektora „Kückenmühle” pełnił przez 32 lata. Na początku pracy pastora zakład posiadał jedynie kilka budynków. W okresie jego działalności, „Kückenmühle” rozrosło się do wielkości „małego miasteczka”, w 1909 r. jest ich niemal 60. Powstające budynki wyposażone były w centralne ogrzewanie i ciepłą wodę.

W 1882 r. wybudowano zakład opiekuńczy dla epileptyków „Tabor”, który formalnie został włączony w skład „Kückenmühle” w 1886 r. W latach następnych oddawano do użytku następujące budynki: w 1883 r. budynek dla sióstr opiekującymi się chorymi, w 1888 r. kościół, w 1905 r. szkołę. Dynamicznie rozwijający się zakład opiekuńczy wymagał większego terenu. Z czasem obszar „Kückenmühleranstalten” rozrósł się do ponad 120 hektarów. Na rzecz zakładu opiekuńczego pracowały majątki Sierakowo (Charlottenhof) i Leśno Górne (Hohenleese) oraz podległe majątki: Wilhelmshohe, Achterberg, Ziegelei; własna rzeźnia z przetwórstwem mięsa, mleczarnia i piekarnia. Zakład posiadał własne warsztaty (stolarnia i ślusarnia). Na potrzeby zakładu, na terenie zespołu, była uruchomiona własna pralnia oraz kuchnia zdolna wydać jednorazowo ok. 1100 posiłków. Zespół posiadał również swój szpital z salą operacyjną, laboratorium, szkołę, salę gimnastyczną oraz świetlicę, w której można było wystawiać przedstawienia teatralne lub wyświetlać filmy. Najpóźniej wybudowano, w latach 1902 – 1912, plebanię i bibliotekę. W jednym z budynków mieściła się ewangelicka rada kościelna pomorskiego seminarium dla kaznodziejów. W 1909 r. umiera pastor Wilhelm Barnhard, pozostawia po sobie rozbudowany, dobrze działający zakład opiekuńczy z ok. 1100 podopiecznymi i 360 osób personelu. Większość personelu stanowiły siostry diakonistki z przyłączonego do „Kückenmühle” w 1883 r. zakładu „Diakonissenanstalten”.

W zakładzie wprowadzono nowatorskie (na ówczesne czasy) metody opieki nad pensjonariuszami – „wyprowadzono” ich z zamkniętych budynków i sal. Dzieci miały możliwość zabawy na urządzonym placu zabaw, spacerowania po terenie zakładu. Prowadzono z nimi zajęcia rehabilitacyjne: nauka wyszywania, zajęcia plastyczne i teatralne, po południu miały zajęcia gimnastyczne. Wprowadzono zajęcia dydaktyczne w szkole, naukę czytania, pisania i rachowania. W ramach prac ręcznych podopieczni byli angażowani do pomocy w pracach porządkowych, przy uprawie ogródków warzywnych jak i również pomagali w pracach polowych. Od podopiecznych wymagano higieny, dwa razy dziennie musiały się myć i dwa razy w tygodniu była kąpiel.

W latach 20. ubiegłego stulecia, w dwóch budynkach wygospodarowano miejsce dla 30 starców.

Na początku lat 30. XX w. zapadła decyzja o powiększeniu zakładu opiekuńczego o przylegające tereny lokalu „Johannisthal”, położone przy Eckerbergstr. 2-4 (Arkońska 4). Budynek „Johannisthal” został wybudowany w drugiej połowie XVIII w. Prócz budynku, lokal posiadał ogródek ze stołami na wolnym powietrzu, muszlę koncertową oraz plac zabaw dla dzieci. Pomimo starań służb konserwatorskich, w 1935 r. rozebrano stary budynek z 1756 r. Trzy lata później rozpoczęto budowę domu dla starców, projektantem był architekt H.B. Reichow ( 1899 – 1974). Prace te zakończono w 1940 r. W budynkach tych znajdowało się 320 mini mieszkań dla starców.

Pod koniec 1940 r. (w październiku) obiekty „Kückenmühleranstalten” wraz z nowo wybudowanymi budynkami przekazano SS na koszary, po uprzednim wysiedleniu z dotychczasowych użytkowników.