Krautmarkt 2
Przy Krautmarkt 2 (do 1857 r. oznaczana jako nr 1055) stała dwupiętrowa, czteroosiowa kamienica z fasadą nawiązująca do stylu neorenesansowego. Skromna elewacja rozdzielona była gzymsem międzykondygnacyjnym, pod którym umieszczono szeroki pas ornamentu. Otwory okienne ujęto w skromną dekorację prostych opasek i gzymsów wspartych na wąskich konsolkach. Według szczecińskich ksiąg adresowych w XIX w. znajdowała się tutaj oberża. I począwszy od lat trzydziestych aż do 1846 r. właścicielem jej był piwowar Ch. Dieckow.
W tym czasie dom zamieszkiwał również wytwórca drewnianych pantofli J. Plack. W kolejnych dwóch latach rezydował tutaj właściciel zajazdu Strehlow, a kiedy umarł w1849 r., pojawili się jego spadkobiercy. Jednak już w 1850 r., odnotowany również jako właściciel zajazdu, pojawił się J.G. Ebert. W latach 1851–1858 restaurator Otto Zimmermann kontynuował tradycję i otworzył w kamienicy oberżę o nazwie „Preußischer Hof”. W 1853 r. jako właściciel odnotowany jest posiadacz gorzelni C. Rohloff, zamieszkały wówczas przy Oberwiek 43 (ul. Kolumba), który w tym czasie budował dom przy Oberwiek 70. Trzy lata później kamienica należała do małżeństwa J. W. Voß, zamieszkałych przy Oberwiek 69, sąsiadów gorzelnika Rohloffa. Wówczas w kamienicy mieszkał i prowadził swój zakład kuśnierz F. Tengler oraz drobny handlarz – Wierchardt. W 1859 r. znów dom należał do wspomnianego wcześniej Rohloffa, a po jego śmierci około 1865 r. – do wdowy W. Rohloff z domu Molkow. Na początku lat siedemdziesiątych XIX w. nieruchomość przejął oberżysta Steinhaus. Pod koniec 1874 r. została przebudowana kondygnacja parterowa. Prawdopodobnie wówczas nowym właścicielem był malarz de Sombre. Wykonano prace związane z przebudową znajdujących się tutaj obszernych sal restauracyjnych oraz przesunięto klatkę schodową. Restauracja dotychczas zajmowała na parterze dwa pomieszczenia w układzie dwutraktowym, które były połączone z dwoma kolejnymi, znajdującymi się w oficynie, usytuowanej po lewej, północnej stronie niewielkiego podwórza. Lokal nieznacznie powiększono od strony sieni, którą wraz z wejściem do kamienicy przesunięto z centralnej do skrajnej południowej osi budynku, likwidując znajdujący się tam sklep. Przesunięciu uległy też schody prowadzące na wyższe piętra. Natomiast na fasadzie, w miejscu zlikwidowanego starego wejścia do sieni, powstało nowe okno, a pod nim suterena z przeznaczeniem na lokal handlowy.
W kamienicy na drugim piętrze znajdowała się duża i wyjątkowo wysoka sala, która pozbawiona swojego pierwotnego stropu, sięgała poprzez kondygnację strychową aż do samego dachu (ponad 5 m wysokości). Tylko w części frontowej (zachodniej) tego pomieszczenia, tuż przy oknach, zachowała ona swoją oryginalną wysokość, i jak wskazują projekty, tworząc tym samym w kondygnacji poddasza rodzaj chóru muzycznego – empory, gdzie prawdopodobnie zasiadała orkiestra grająca dla gości istniejącej tutaj gospody. W latach osiemdziesiątych XIX w. swoją siedzibę miało tu stowarzyszenie wspierające rozwój handlu zamorskiego (Verein zur Förderung überseeischer Handelsbeziehungen). W 1887 r., kiedy właścicielem kamienicy został restaurator C. Müller, lokal wynajął Komitet – „Dom Marynarza” (Comite des Stettiner Seemannsheim). Była to instytucja, która świadczyła pomoc dla marynarzy stacjonujących w porcie szczecińskim. Zapewniała tanie kwatery oraz wyżywienie. W wynajętych pomieszczeniach stowarzyszenie urządziło dla nich m.in. bezpłatne czytelnie z gazetami, literaturą rozrywkową oraz materiałami piśmienniczymi. Tutaj również w każdą niedzielę o godz. 10:00 odbywały się nabożeństwa. Komitet początkowo zajmował mieszkanie na II piętrze, a od 1890 r. w książkach adresowych widnieje już jako właściciel kamienicy. W latach dziewięćdziesiątych XIX w., K. Kaufmann prowadził swój sklepik warzywny w suterenie, a od 1898 r. Franz Adelsberger misjonarz – Seemanns, prywatnie zamieszkały przy Klosterhof 17, tutaj na II piętrze prowadzi działalność misyjną.
W kwietniu 1912 r. od „Stettiner Seemannsheim”, za sumę 58,5 tys. M, dom nabyło kolejne stowarzyszenie, protestanckie towarzystwo wstrzemięźliwości „Evangelisch Kirchlicher Blau-Kreuz”. Związek ten, pod kierownictwem Juliusa Spiekera, udzielał pomocy osobom z problemem alkoholowym.
Na fotografii widoczna kamienica przy Krautmarkt 2 – zdjęcie wykonano w 1919 r.
W budynku znajdowała się też misja dla marynarzy oraz szkoła dla ich dzieci. Kiedy w 1919 r. dom zamierzało nabyć Szwedzkie Towarzystwo Misyjne (Missionsleitung des Swedischen Kirche), zostały przedłożone projekty zmian konstrukcyjnych poszczególnych pięter, przygotowane przez architekta Pawela. Na parterze w pomieszczeniach ulokowano Szwedzki Dom Marynarza – Schwedische Seemansheim (Svenska Sjömanskyrkan), na pierwszym piętrze powstało mieszkanie dla szwedzkiego pastora, natomiast na drugim ulokowano mieszkanie dla dozorcy domu, a salę przeznaczono na kaplicę z ołtarzem dla szwedzkiego kościoła. W tym celu wewnątrz kondygnacji wyburzono ściany działowe, tworząc przestronną salę do modlitwy, powiększono również nieznacznie okna o około 30 cm, aby doświetlić pomieszczenie. Wykorzystując dwa środkowe okna, wewnątrz utworzono niszę, w której umieszczono ołtarz. Obok przy prezbiterium, urządzono zakrystię oraz szatnię. Umowa sprzedaży, opiewająca na kwotę 50 000 M, spisana została 5 maja 1920 r. Schwedische Seemansheim był ostatnim właścicielem kamienicy.
Kamienica przy Krautmark 2 (Rynek Warzywny), należąca wówczas do Szwedzkiego Domu Marynarza. Na drugim piętrze widoczne są dwa okna witrażowe, gdzie znajdowała się kaplica szwedzkiego kościoła.
Krautmarkt 4
Przy Krautmarkt 4 (przed 1856 r. nr1053), w narożniku z Fischerstraße, w XIX w., stał późnobarokowy, dwukondygnacyjny dom z mansardowym dachem. Jego fasadę podkreślał w centralnej części umieszczony pseudoryzalit oraz sięgający swoją wysokością do parapetów okien wysoki cokół. Całość dopełniały dwa wysokie narożne pilastry, ujmujące po bokach budynek.
Rysunek fasady domu przy Krautmarkt 4 sporządzony według zachowanego projektu w dokumentach ANB.
Ta niewysoka, osiemnastowieczna kamienica do 1835 r. należała do spadkobierców kupca Schreibera, wówczas zamieszkiwał tam również skarbnik sądu miejskiego C. Kunz. W 1836 r. jej posiadaczem został komisarz sprawiedliwości, właściciel i spadkobierca rodzinnej drukarni „H. G. Effenbart’s Erben” A. Effenbart.
Z tej znakomitej rodziny drukarskiej pochodził Effenbart Hermann Gottfried I (1673–1746), który otrzymał tytuł drukarza miejskiego z prawem do druku i nakładu gazet. Przejął on drukarnię po swoim teściu M. Höpfnerze, który w drugiej połowie XVII w., założył jako trzecią wówczas w Szczecinie, placówkę wydawniczą, nazywaną typografią miejską.
Kolejnym następcą był jego syn Effenbart Herrmann Gottfried II (1722–1784). Posiadał tytuł drukarza rządu prusko-pomorskiego oraz kamery wojskowej i ziem królewskich. Oficynę ojca przejął w 1746 r. Natomiast jego młodszy syn, drukarz oraz członek Towarzystwa Drukarskiego Effenbart Hieronymus Georg (zm. 1800), który kierował firmą rodzinną działającą pod nazwą „H. G. Effenbart’s Erben”, stał się jej jedynym właścicielem w 1793 r. Drukarnia wydała m.in. znane kompendium historyczno-statystyczne o Pomorzu L. Brüggemanna oraz J. T. Levezowa o początkach drukarstwa na Pomorzu. Poza tym wydawała m.in. okolicznościowe pisma i przedruki modlitewników, a od 1755 r. gazetę informacyjno-polityczną „Königliche Privilegierte Stettinische Zeitung”.
Wysoka, narożna kamienica czynszowa, której fragment widzimy na fotografii lotniczej, powstała z rozbudowania wcześniejszego, starego domu. Projekt przebudowy w nowej, bogatszej szacie architektonicznej, powstał 17 sierpnia 1865 r., wykonany przez mistrza murarskiego W. Ziegera.
Według sporządzonego projektu, nowa kamienica otrzymać miała bogaty wystrój architektoniczny w stylu neorenesansowym. Na rysunku był to czterokondygnacyjny budynek z elewacją opracowaną w całości dekoracyjnym boniowaniem, którego fasadę wyposażono w bogaty detal architektoniczny. Narożniki budynku ujęto przez pilastry (dwa z każdej strony) o kanelowanych trzonach i głowicach korynckich, o wysokościach równych dwóm kondygnacjom. Natomiast umieszczony w centralnej części pseudoryzalit, otrzymał zwieńczenie w postaci naczółka. Otwór wejściowy w centralnej części pseudoryzalitu, ujęty został w dwa pilastry i posiadał dekoracyjny portal. Całość zwieńczona została belkowaniem z ozdobnym fryzem.
Nadbudowana kamienica do wysokości trzeciego piętra z poddaszem, posiadała niewielki dziedziniec wypełniony zabudową. Stały tutaj dwie oficyny, jedna po stronie wschodniej, druga w południowej, w narożniku z frontem, do której dobudowano dodatkową klatkę schodową, którą z czasem rozbudowano o toalety. Na parterze umiejscowiono także stajnię i wozownię. Na wiosnę 1866 r. kamienicę ukończono i zgłoszono do odbioru.
Tutaj swoją siedzibę miała drukarnia „H. G. Effenbart’s Erben”, w latach osiemdziesiątych XIX w. odnotowano, że zajmowała pomieszczenia I piętra oficyny. Od 1878 r. Jakob Aron prowadził na parterze w kamienicy frontowej swoje atelier litografii.
W 1888 r. kamienicę odkupił handlarz Carl Eggert. Eggert już rok wcześniej wynajął mieszkanie na pierwszym piętrze, a w suterenie prowadził swój sklepik, w którym handlował jajkami, masłem i serem. Kiedy zakupił kamienicę, przebranżowił się na handel cebulą i owocami południowymi. Na parterze domu, w północnym narożniku, mieściła się restauracja, początkowo należąca do H. Woltera. Zajmowała ona całą powierzchnię parteru wzdłuż Fischerstraße. W południowej części domu od strony rynku swój zakład prowadził cyrulik, Otto Dolgner. W 1894 r. przebudowano piwnicę, a występujące dotychczas stare sklepienie zastąpiono nowym stropem z żelazną konstrukcją, podpartą na podciągach stalowych. Jeszcze w tym samym roku uzyskano pozwolenie na urządzenie warsztatu ślusarskiego w piwnicy w budynku oficyny.
Od 1900 r. kamienica należała do rentiera Hermanna Hackenbecka, a po jego śmierci do wdowy – Elize Hackenbeck z domu Schmook. W 1920 r. za sumę 180 tys. M nieruchomość zakupiła wdowa Friedericke Dehl. W latach dwudziestych pogorszył się znacznie stan techniczny budynku. W marcu, w wyniku pożaru, zniszczone zostały belki stropowe, pojawiać się zaczęły także liczne rysy i pęknięcia na ścianach. Od 1928 r. kolejnym posiadaczem został przewoźnik Emil Radüchel, który prowadził firmę przewozową oraz handel paszą dla koni. Na potrzeby swojej firmy rozbudował stajnię, łącząc ją z dawną wozownią. Trzymał tam osiem koni. W 1940 r., po śmierci męża, kamienicę przejęła wdowa Meta Radüchel, która była ostatnią właścicielką tego budynku.
Fotografia ukazuje dwie górne kondygnacje, z których można wnioskować, że wybudowana kamienica nie otrzymała pełnego, neorenesansowego wystroju, zawartego w projekcie fasady z 1865 r.
Fragment fotografii lotniczej z 1937 r. z widokiem na kamienicę przy Krautmarkt 4.
Małgorzata Wrzosek (Gonia)
Fotografie pochodzą ze zbiorów archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie, Archiwum Państwowego w Szczecinie i galerii sedina.pl. Wykorzystanie materiałów oraz zdjęć (w tym także zdjęcia lotniczego) do jakichkolwiek celów bez zgody właścicieli zabronione.
